Kiwewe na familia (Trauma and families - Swahili)

Ni kawaida kuwa na miitikio kali ya kihisia au kimwili kufuatia tukio la kufadhaisha. Athari hizi kawaida hupungua polepole kama sehemu ya mchakato wa uponyaji wa asili wa mwili. Wanafamilia wanaopatwa na tukio la pamoja la kufadhaisha mara nyingi hukaribiana na kuthaminiana zaidi, ingawa wakiguswa kwa njia tofauti hii inaweza kusababisha mvutano na kutoelewana.

Tukio la kiwewe ni tukio lolote maishani ambalo husababisha tishio kwa usalama wetu na kuwezekana kuweka maisha yetu au ya wengine hatarini. Kwa hiyo, mtu hupata viwango vya juu vya dhiki ya kihisia, kisaikolojia, na kimwili ambayo huvuruga kwa muda uwezo wake wa kufanya shughuli kwa kawaida katika maisha ya kila siku.

Mifano ya matukio yanayoweza kutisha ni pamoja na misiba ya asili, kama vile moto wa msituni au mafuriko, kushuhudia wizi wa kutumia silaha, kupata ajali mbaya ya gari, kuwa ndani ya ndege ambayo inalazimika kutua kwa dharura, au kushambuliwa kimwili.

Miitikio ya kiwewe

Kila mwanafamilia ataitikia tukio hilo la kutisha kwa njia yake mwenyewe, kulingana na jukumu, umri, na mtindo wa utu, hata kama wote walipitia uzoefu sawa. Ikiwa wanafamilia hawaelewi uzoefu wa kila mmoja wao, basi kutoelewana, kuvunjika kwa mawasiliano na matatizo mengine yanaweza kutokea. Hata kama huwezi kuelewa ni nini hasa mshiriki mwingine wa familia yako anapitia, kufahamu miitikio ya kawaida na matokeo yake katika maisha ya familia kunaweza kusaidia kila mtu kukabiliana vyema zaidi baadaye. Katika familia, washiriki tofauti wanaweza kupata athari tofauti na hii inahitaji kueleweka.

Mifano ya athari za kawaida kutokana na kiwewe ni:

• kuhisi kama uko katika hali ya ‘muitikio wa juu sana’ na ‘unaangalia’ kwa jambo lolote lingine linaloweza kutokea
• kuhisi kufa ganzi kihisia, kama uko katika hali ya 'mshtuko'
• kuhisi kutengwa au kukosekana kwa uhusiano na wanafamilia wengine
• kuwa katika hali ya kihisia na kukasirika
• kuhisi uchovu mwingi na kuchoshwa
• kuhisi woga sana na/au wasiwasi
• kuwalinda sana wengine, ikiwa ni pamoja na familia na marafiki, na kutotaka kuwaacha mbali na macho yako
• kutotaka kuondoka mahali fulani kwa kuogopa 'nini kinachoweza kutokea'.

Licha ya athari hizi za kiwewe, familia nyingi hutazama nyuma na kuona kwamba migogoro imewasaidia kuwa karibu na kuwa na nguvu zaidi ikiwa watawasiliana kupitia wakati wa kupona. Hata hivyo, usisite kutafuta usaidizi wa kitaalamu ikiwa huna uhakika au unadhani familia yako inatatizika kupata nafuu.

Maisha ya familia kufuatia tukio hilo

Kila familia ni tofauti, lakini mabadiliko ya kawaida katika maisha ya familia mara tu baada ya tukio yameorodheshwa hapa chini.

• Wazazi wanaweza kuhofia usalama wa kila mmoja wao na usalama wa watoto wao mbali na nyumbani.
• Wanafamilia wanaweza kuota ndoto mbaya au ndoto za kukasirisha kuhusu tukio hilo.
• Hofu ya tukio lingine lenye kufadhaisha linaweza kuathiri maisha ya familia.
• Wanafamilia wanaweza kujaribu kulinda kila mmoja wao kutokana na dhiki yake kwa kuikandamiza na kutoikubali.
• Hasira kwa yeyote anayeaminika kuwa ndiye aliyesababisha tukio hilo mara nyingi huweza kumiminika kwa mpendwa aliyeathiriwa au familia kwa ujumla, kwa hiyo kuna kutovumiliana, kukasirika na hasira kati yao.
• Wanafamilia wanaweza kuhisi kulemewa na ukosefu wa usalama au ukosefu wa udhibiti, au kwa wazo la kuwa na mengi ya kufanya.
• Wanafamilia wanaweza wasijue jinsi ya kuzungumza wao kwa wao. Kila mtu anajitahidi kuelewa ni nini kimetokea na jinsi anavyohisi juu yake. Ikiwa kuzungumza kunawakera watu, mara nyingi watajiepusha na hilo.
• Kutokuwa na subira, kutoelewana, mabishano juu ya mambo madogo na kujiondoa kutoka kwa kila mmoja kunaweza kuathiri maisha ya familia na uhusiano.

Ukiukaji wa mahusiano ya familia

Mahusiano ya kifamilia yanaweza pia kuathiriwa na tukio la kutisha, kwa mfano:

• Wazazi wanaweza kuhisi kutokuwa na uhakika kuhusu jinsi ya kuwasaidia watoto wao baada ya shida na kupoteza imani katika mtindo wao wa kawaida wa uzazi.
• Mawasiliano huvunjika kila mshiriki wa familia anapojitahidi kwa njia yake mwenyewe kukubaliana na kile kilichotokea.
• Watoto hawataki kwenda shule.
• Watoto wanataka kuepuka wazazi wenye hasira, na kutumia muda wao wote na wenzao, kuepuka matatizo.
• Wazazi hawataki kwenda kufanya kazi.
• Ratiba za kaya mara nyingi huwa zinatoweka - kazi za nyumbani hukosa, wakati wa chakula wa kawaida unakosekana, burudani hupuuzwa.
• Mipangilio ya kawaida ya majukumu ya kaya hubadilika. Watoto wanaweza kupika chakula kwa muda, wazazi wanaweza kuhisi hawawezi kufanya kazi fulani, au watoto labda hawataki kuwa peke yao.

Watu hujibu kwa njia tofauti kutokana na kiwewe

Ni kawaida kwa watu kuitikia kwa njia tofauti-tofauti kwenye matukio yenye kufadhaisha. Hata hivyo, wakati mwingine majibu ya watu yanaweza kugongana. Mtu mmoja anaweza kujiondoa na kuhitaji muda wa kuwa peke yake, wakati mwingine anahitaji watu wa kuwa karibu yako na anataka kuzungumza juu yake. Ingawa hii inaweza kuonekana kuwa ya kutatanisha wakati mwingine, kumpa mtu nafasi inayofaa ya kushughulikia majibu yake mwenyewe kunaweza kusaidia sana. Pamoja na familia, athari za kawaida zinaweza kujumuisha:

• Hisia kali –ni pamoja na wasiwasi, hofu, huzuni, hatia, hasira, ukabiliwa, kutokuwa na msaada au kukata tamaa. Hisia hizi hazitatumika tu kwa tukio hilo, bali kwa maeneo mengine ya awali ya maisha pia. Inasaidia kutowachukua kibinafsi na kukumbuka kuwa vinatokea kwa sababu ya kile kilichotokea na kupungua kwa kupona.
• Dalili za kimwili – ni pamoja na maumivu ya kichwa, kichefuchefu, kuumwa na tumbo, kukosa usingizi, usingizi unaovunjika, ndoto mbaya, hamu iliyobadilika, kutokwa na jasho na kutetemeka, kuumwa kichwa na maumivu, au kuzorota kwa hali za kiafya zilizokuwepo hapo awali.
• Uwezo wa kufikiria unaathirika – yanatia ndani matatizo ya kukaza fikira au kufikiri vizuri, kumbukumbu ya muda mfupi, kupanga au kufanya maamuzi, kutoweza kuchuja habari, mawazo ya mara kwa mara ya tukio la kiwewe, kufikiri juu ya misiba mingine ya wakati uliopita, mawazo yasiyofaa au kutoweza kufanya maamuzi.
• Madadiliko ya tabia –ni pamoja na kushuka kwa uwezo wa kufanya kazi au utendaji wa shule, kuwa na ulaji uliobadilika, kutumia dawa za kulevya au kileo, kutoweza kupumzika au kutulia, kukosa motisha ya kufanya lolote, kuongezeka kwa uchokozi au kujihusisha katika shughuli za kujiharibu au kujidhuru.

Maisha ya familia - wiki au miezi ya baadaye

Mahusiano ya kifamilia yanaweza kubadilika kwa wiki kadhaa au hata miezi baada ya tukio. Kwa sababu wakati umepita, wanafamilia wakati mwingine hawatambui jinsi mabadiliko yanavyohusishwa moja kwa moja na tukio. Kila familia ni tofauti, lakini mabadiliko ya kawaida katika wiki au miezi baada ya tukio ni pamoja na:

• Wanafamilia wanaweza kuwa na hasira fupi au kukasirika, jambo ambalo linaweza kusababisha mabishano na msuguano.
• Wanaweza kupoteza hamu ya kufanya shughuli mbalimbali au kuwa na uwezo mdogo wa kutumika kazini au shuleni.
• Watoto wanaweza kuwa washikaji, wakorofi, wahitaji, wasio na ushirikiano au watukutu.
• Vijana wanaweza kuwa tegemezi na wachanga au wabishi, wenye kudai au waasi.
• Watu binafsi wanaweza kuhisi kupuuzwa na kutoeleweka.
• Huenda washiriki wengine wa familia wakajitahidi sana kuwasaidia wapendwa wao, na wakapuuza kujitunza wenyewe.
• Wanafamilia binafsi wanaweza kuhisi kutohusishwa sana au kujihusisha na mtu mwingine.
• Wazazi wanaweza kupata matatizo ya kihisia au kingono katika uhusiano wao.
• Kila mtu anahisi amechoka na anataka msaada, lakini hawezi kurudisha matarajio mengi.

Maisha ya familia - miaka kadhaa baadaye

Wakati mwingine, majibu yaa tukio la kufadhaisha au la kutisha linaweza kuchukua muda mrefu kuonyesha. Katika baadhi ya matukio, inaweza kuchukua miaka kwa matatizo kujitokeza - labda tu baada ya kesi mahakamani, uchunguzi au mchakato mwingine rasmi unaohusiana na tukio hilo. Hili linaweza kutokea ikiwa mtu huyo ana shughuli nyingi sana kusaidia wengine au kushughulikia masuala yanayohusiana, kama vile bima, kujenga upya, uhamisho, taratibu za kisheria au matatizo ya kifedha. Mara nyingi miitikio inaweza kuonekana wakati mambo yamerudi kuwa kawaida. Kila familia ni tofauti, lakini mabadiliko ya mienendo ya familia yanaweza kujumuisha:

• Kurejelea uzoefu wa kiwewe wakati unakabiliwa na shida mpya.
• Shida zinaweza kuonekana kuwa mbaya zaidi kuliko zilivyo na kuwa ngumu zaidi kushughulikia.
• Mabadiliko ya maisha ya familia yaliyotokea katika siku kadhaa, wiki au miezi baada ya tukio yanaweza kuwa tabia ya kudumu na kusababisha kupunguzwa kwa ubora wa maisha ya familia.
• Wanafamilia wanaweza kukabiliana na vikumbusho vya tukio kwa njia tofauti. Huenda wengine wakataka kuadhimisha ukumbusho au kutembelea tena eneo la tukio, huku wengine wakitaka kusahau kulihusu hilo.
• Migogoro katika mitindo ya kukabiliana inaweza kusababisha mabishano na kutoelewana ikiwa wanafamilia hawazingatii mahitaji ya kila mmoja wao.

Mikakati muhimu ya kupona kutokana na kiwewe

Baadhi ya mambo unayoweza kufanya ili kupunguza matatizo na kusaidiana katika urejeshaji ni pamoja na:

• Kumbuka kwamba kupona huwa kunachukua muda. Tayarisha wanafamilia kupitia kipindi cha shida na kupunguza mahitaji yasiyo ya lazima ili kuhifadhi nguvu ya kila mtu.
• Usifikirie sana matatizo tu. Tafuta muda wa mapumuziko wa kuwa pamoja, kupumzika na kufanya mambo ya kufurahisha, au la sivyo mkazo hautapungua.
• Endelea kuwasiliana. Hakikisha kila mshiriki wa familia anawajulisha wengine kile kinachoendelea kwao na jinsi ya kuwasaidia. Wazazi wanaweza kulazimika kuwaonyesha watoto jinsi wanavyozungumza pamoja na kukubali majibu ya kila mmoja wao.
• Panga muda wa kutoka mara kwa mara na udumishe shughuli ulizokuwa ukizipenda hapo awali - hata kama hujisikii sana. Labda utajifurahisha ikiwa utafanya bidii. Starehe na utulivu hujenga upya nguvu ya kihisia.
• Fuatilia maendeleo ya familia yako katika kupata nafuu na kile ambacho kimeafikiwa. Usiendelee kufikiria tu kile ambacho bado kinapaswa kufanywa.
• Kaa ukiwa chanya na kutia moyo, hata ikiwa nyakati fulani, kila mtu anahitaji kuzungumza juu ya hofu na wasiwasi wake. Jikumbushe kwamba familia hupitia nyakati ngumu na mara nyingi huwa na nguvu zaidi.
• Jaribu kupanga fursa za mara kwa mara za ‘kuwa pamoja’ tu. Nyakati nyingine wazazi wanapowajali sana watoto wao, hisia za ukaribu na mawasiliano hufuata.

Kutafuta msaada kutoka kwa mtaalamu wa afya

Mkazo wa kiwewe unaweza kusababisha athari kali sana kwa baadhi ya watu na unaweza kuendelea au kusababisha mabadiliko ya kudumu katika maisha ya familia ambayo hayatakiwi. Unapaswa kutafuta msaada wa kitaalamu ikiwa:

• huwezi kushughulikia hisia kali au hisia za kimwili
• huna hisia za kawaida, lakini unaendelea kujisikia ganzi na tupu
• haiwezi kuanzisha mawasiliano na wanafamilia wengine
• kuendelea kujisikia kuachwa, kujisikia kutohusika au kutengwa
• kuhisi kuwa haujaanza kurudi katika hali ya kawaida baada ya wiki tatu au nne
• unaendelea kuwa na dalili za tatizo la kiwewe
• unaendelea kuwa na tatizo la kukosa usingizi au kuwa ndoto mbaya
• kwa makusudi jaribu kuepuka chochote kinachokukumbusha uzoefu wa kutisha
• kutokuwa na mtu unayeweza kushiriki naye hisia zako
• angalia mawasiliano katika familia yanabadilishwa na kutopona
• kugundua kuwa uhusiano na familia na marafiki hauko vizuri
• unakuwa hatarini kwa ajali na unatumia pombe zaidi au dawa za kulevya
• hawezi kurudi kazini au kusimamia majukumu
• unaendelea kukumbuka tukio la kutisha
• kuhisi makali sana na kuweza kushtuka kwa urahisi.

Ikiwa wakati wowote una wasiwasi kuhusu afya yako ya akili au afya ya akili ya mpendwa wako, piga simu kwa Lifeline kwa 13 11 14.

Mahali pa kupata msaada

• GP wako (daktari), mtaalamu wa afya ya akili, kama vile daktari wa akili, mwanasaikolojia, mshauri au mfanyakazi wa kijamii.
• Kituo chako cha afya cha jamii kilicho karibu nawe
• Huduma ya Rufaa ya Jumuiya ya Kisaikolojia ya Australia Simu. 1800 333 497
• Phoenix Australia Kituo cha Afya ya Akili baada ya Kupata Tatizo la Kiwewe Simu. (03) 9035 5599
• Centre for Grief and Bereavement (Kituo cha Huzuni na Msiba) Simu. 1800 642 066

Huduma za ushauri wa simu za jumla zinaweza kutoa ushauri:

• Lifeline Simu. 13 11 14
• GriefLine Simu. 1300 845 745
• Beyondblue Simu. 1300 22 4636
• Parentline Simu. 13 22 89
• Kids Helpline Simu. 1800 55 1800
• Muuguzi wa kwenye simu Simu. 1300 60 60 24 – kwa maelezo ya afya ya kitaalamu na ushauri (saa 24, siku 7)